Jednym z największych utrapień rodzica jest obserwowanie pociechy, której widocznie coś doskwiera. Czy na własną rękę można jednak leczyć ból u małych dzieci?

W latach 80-tych ubiegłego stulecia w Stanach Zjednoczonych głośna była sprawa wykonywania operacji chirurgicznych na niemowlętach bez znieczulenia – uważano bowiem wówczas, że tak niewykształcone organizmy nie potrafią w dojrzały sposób odczuwać bólu. Dopiero po pozwie, jaki złożyli rodzice jednego z tak brutalnie potraktowanych maluszków, Amerykańska Akademia Pediatryczna wydała oficjalne oświadczenie, że operowanie niemowląt bez znieczulenia jest nieetyczne.

Jak niemowlęta odczuwają ból?

Z oczywistych powodów trudno jest porozumieć się z cierpiącym maluszkiem i spytać go o nasilenie bólu i jego lokalizację. Mamom instynktownie wydaje się, że wiedzą, kiedy dziecko coś trapi, ale w rzeczywistości trudno jest rozróżnić płacz z rozdrażnienia, głodu czy pełnej pieluszki od krzyku z bólu. Pewną wskazówką mogą być reakcje maluszka na dotyk, sposób kurczenia kończyn czy długość płaczu, ale nawet doświadczonym rodzicom przydarza się poczucie bezradności.

Inną sprawą jest, że chociaż noworodki i kilkumiesięczne dzieci mają dość dobrze rozwinięty układ limbiczny, nie odczuwają bólu w taki sam sposób jak starsze organizmy, a co najważniejsze, nie potrafią nawet zidentyfikować, że odczuwają fizyczny ból. Negatywne emocje są na tym etapie rozwoju dość mało sprecyzowane, co nie oznacza, że nie sprawiają dyskomfortu. Ba, zdaniem współczesnych naukowców maluszki odczuwają ból w sposób bardziej intensywny!

Co może boleć?

Klasyczne przyczyny bólu u małych dzieci, które powodują długie i nieprzerwane ataki płaczu, najczęściej związane są z kolką niemowlęcą, zapaleniem ucha i ząbkowaniem (https://beta.niebieskiepudelko.pl/5-sposobow-jak-ulzyc-zabkujacemu-dziecku/) . Dalej, ból powodować może również reakcja poszczepienna, zapalenie układu moczowego oraz wzmożone napięcie mięśniowe. Czasami objawem towarzyszącym, wskazującym na istnienie stanu zapalnego, jest gorączka (https://beta.niebieskiepudelko.pl/goraczka-u-niemowlat-prawdy-i-mity/) , a ponadto pojawiają się specyficzne symptomy pozwalające zlokalizować przyczynę – np. opuchlizna dziąseł czy krew na pieluszce. O ile nie jesteśmy pewni przyczyny bólu, przed próbami uśmierzania go należy bezwzględnie skontaktować się z lekarzem pediatrą w celu wykluczenia poważniejszych problemów.

Uśmierzanie bólu bez leków

Przyjmowanie leków przeciwbólowych nie jest obojętne nawet dla dorosłych organizmów – lekarze alarmują, że skutki uboczne masowego stosowania niesteroidowych środków przeciwzapalnych są coraz bardziej widoczne w skali społeczeństwa. W przypadku najmłodszych organizmów naturalnym gestem jest zastanowienie się dwa razy zanim zaaplikujemy lek, z których ogromna większość posiada potencjalne skutki uboczne.

Stąd też w pediatrii przede wszystkim zaleca się próby uśmierzania łagodnego i umiarkowanego bólu u niemowląt alternatywnymi sposobami, bez użycia substancji farmakologicznych. Należą do nich przede wszystkim:

• Tulenie maluszka, idealnie „skóra na skórę” – ten prosty dotyk potrafi zdziałać cuda na system hormonalny i nerwowy, faktycznie zmniejszając odczuwanie bólu;
• Karmienie piersią – choć podsuwanie dziecku do buzi piersi niby smoczka może wydawać się stereotypowe, obserwacje wskazują, że działa ona faktycznie przeciwbólowo, w doskonały sposób łącząc dotyk mamy, uspokajający odruch ssania i przyjemny słodki smak;
• Zimno – na bolące dziąsła idealnie pomagają chłodne masaże i gryzaki podawane dziecku do buzi;
• Ciepło – bóle brzuszka łagodzą natomiast ciepłe kompresy w postaci termoforów lub woreczków z podgrzewanymi pestkami lub ryżem;
• Cukier – choć trudno jest polecać rodzicom karmienie niemowlęcia cukrem, liczne badania dowodzą, że roztwór sacharozy lub glukozy podany dziecku przy bolesnym zabiegu działa uśmierzająco i zdecydowanie łagodzi gwałtowność reakcji.

Farmakologiczne środki przeciwbólowe

Małym dzieciom wolno jednak podawać również klasyczne leki przeciwbólowe, zarówno w przypadku chronicznych problemów zdrowotnych powodujących cierpienia, jak i klasycznych dziecięcych infekcjach. I tak u niemowląt od 2 miesiąca życia dopuszcza się stosowanie leków na bazie paracetamolu (https://beta.niebieskiepudelko.pl/paracetamol-podawanie-dzieciom/) w postaci zawiesiny doustnej. Dawka jednorazowa w tym okresie nie powinna przekraczać 60 mg paracetamolu, a w ciągu doby można podać maksymalnie cztery dawki.

Te ilości zwiększają się wraz z rosnącą wagą dziecka, ale do 12 miesiąca życia paracetamol pozostaje preferowanym lekiem pierwszej pomocy. Niemowlętom powyżej 3 miesiąca można podawać go również w czopkach, co zmniejsza ryzyko dolegliwości żołądkowych bądź wylania dawki leku.

Przy silniejszych bólach dzieciom w wieku od 3 miesięcy można również podawać ibuprofen. W tym przypadku zalecane są maksymalnie trzy dobowe dawki w całkowitej wysokości 150 mg dla dzieci w wieku od 3 do 6 miesięcy oraz do 200 mg dla niemowląt w wieku 6-12 miesięcy. Ibuprofen również dostępny jest w postaci zawiesiny oraz czopków.

O czym warto pamiętać?

Podawanie niemowlętom środków przeciwbólowych nie powinno być traktowane lekko. Zarówno paracetamol jak i ibuprofen, choć są ogólnie dobrze znoszone, mogą powodować skutki uboczne ze strony układu pokarmowego oraz alergie i są niewskazane przy współistniejących problemach z wątrobą lub nerkami. Poza tym:

• Paracetamol i ibuprofen występują w składzie wielu leków o różnych nazwach – kontrolujmy zawsze skład preparatów, aby nie dublować dawek.
• Paracetamol można stosować naprzemiennie z ibuprofenem, ale przy zachowaniu minimalnie 6 godzinnych odstępów i przestrzeganiu norm jednorazowych dawek.
• Niemowlętom i dzieciom do lat 12 pod żadnym pozorem nie wolno podawać aspiryny, która może powodować rzadki, ale groźny dla życia zespół Rey’a!
• Przedawkowanie leków przeciwbólowych u małych dzieci może prowadzić do stanów letargicznych, a także uszkodzeń nerek i wątroby!
• Jeżeli ból nie mija po 48 godzinach samodzielnego podawania leków przeciwbólowych, z dzieckiem należy bezwzględnie zgłosić się do lekarza.