Czym są siatki centylowe i jak należy je odczytywać? Podpowiadamy jak monitorować rozwój dziecka i jak odnosić się do odchyleń od normy.

Każde niemowlę i dziecko jest inne. Ma innych rodziców, inny koktajl genetyczny, inne warunki wzrostu, inaczej mogła przebiegać ciąża i poród. Po ludziach dorosłych doskonale widać, jak duże mogą być indywidualne różnice w postawie ciała. Tym niemniej, rozwój gatunku ludzkiego od momentu urodzenia do osiągnięcia wieku dojrzałości podlega pewnym regułom, które na bazie milionów pomiarów da się określić i uśrednić. Dla medycyny jest to ważne narzędzie diagnostyczne, dla antropologów zaś świadectwo ewolucji homo sapiens.

Co to są siatki centylowe?

Siatki centylowe, inaczej tabele wzrostu, mają za zadanie gromadzenie informacji o rozwoju fizycznym dzieci w danej populacji. Mają one postać układu współrzędnych z dwoma zmiennymi, na którym zaznaczona jest funkcja rozkładu danej cechy wśród najmłodszych. Siatki sporządzane są oddzielenie dla chłopców i dziewczynek ze względu na różnice w dynamice rozwoju i budowie ciała obu płci.

Siatka centylowa wzrostu na osi poziomej ma wiek dziecka w miesiącach lub latach, zaś na osi pionowej długość ciała w centymetrach. Zaznaczona na niej ciągła linia oznacza 50-ty centyl, czyli wzrost, jaki ma większość dziewczynek lub chłopców w danym wieku. Linie położone niżej i wyżej oznaczają kolejno 3, 10, 25, 75, 90 i 97 centyl.

Siatka centylowa wagi jest analogiczna do siatki wzrostu, z tym że na osi pionowej zamiast wzrostu w cm wyrażona jest masa ciała w kilogramach. Dla konkretnego dziecka w danym wieku powinno się dokonywać odczytu z obu tabeli oddzielnie. Stosowane w Polsce siatki oprócz widoków ogólnych obejmujących dzieci w wieku 0-19 lat, zawierają zwykle również powiększoną, szczegółową siatkę dla oceny rozwoju niemowląt do 12 miesiąca życia, na której da się precyzyjnie odczytać pomiary dla poszczególnych miesięcy.

Dla młodzieży od 5 do 19 roku życia przygotowuje się też siatki centylowe BMI, które porównują wiek z indeksem wagi ciała. Są one podstawowym narzędziem diagnozowania nadwagi i otyłości u dzieci. Przypomnijmy, że wskaźnik BMI liczy się, dzieląc wagę w kilogramach przez wzrost w metrach podniesiony do drugiej potęgi.

Jak interpretuje się odczyty z siatki centylowej?

Przyjmijmy hipotetyczną sytuację, że Adam w wieku lat 5 waży 18 kg i mierzy 118 cm wzrostu. Na siatce wzrostu znajdujemy więc współrzędną wieku „5”, przez którą rysujemy pionową kolorową linię. Na osi wagi wyszukujemy wartość „18” i rysujemy poziomą linię. Miejsce skrzyżowania się obu linii wyznacza centyl Adama, który odczytuje się według położenia zaznaczonych na siatce wykresów. To samo powtarzamy na tabeli wzrostu.

W naszym przypadku siatka wskazuje, że Adam jest w 25 centylu pod względem wagi oraz 90 centylu pod względem wzrostu. Oznacza to, że 75% chłopców w wieku 5 lat jest cięższych od Adama, a tylko 10% jest od niego niższych. Nasz bohater jest więc ewidentnie bardzo wysoki, ale może być znacząco niedożywiony. Nie jest bowiem problemem, gdy dziecko jest w 25 centylu wagi i wzrostu – oznacza to, że je po prostu mniejsze. Bardziej niepokojące są zestawienia niskiego wzrostu z wysoką wagą oraz na odwrót.

Gdzie szukać? Siatki centylowe oraz kalkulatory centyli dla dzieci znajdziesz łatwo w internecie na licznych portalach internetowych oferujących porady dla kobiet w ciąży i młodych mam.

Czemu służą siatki centylowe?

Jeśli małe dziecko znajduje się w okolicach 50-tego centyla wagi i wzrostu, to znaczy, że rozwija się książkowo. Wyraźne odstępstwa od mediany, czyli wartości powyżej 90 centylu lub poniżej 10 centylu wcale jednak nie muszą oznaczać poważnych nieprawidłowości rozwojowych. Sporą część z nich da się łatwo wytłumaczyć czynnikami dziedzicznymi czy na przykład poziomem aktywności dziecka.

Z drugiej strony, dla pediatry regularnie monitorującego rozwój niemowlaka, owe niezwyczajne pomiary mogą być impulsem do przeprowadzenia dalszego wywiadu czy badań. Nierzadko okazuje się na przykład, że dziecko źle przybiera na wadze lub słabo rośnie z powodu alergii pokarmowej, celiakii czy stresu. Zawyżona waga może natomiast skłonić do analizy jadłospisu dziecka i przygotowania strategii zmian w stylu życia, które zapobiegną utrwaleniu się niezdrowej nadwagi.

Czy jest się czym martwić?

Generalnie, rodzicom nie zaleca się ślęczenia na siatkami centylowymi i stałego monitorowania rozwoju dziecka. Jest wiele niemowląt, które w wieku 6 miesięcy ważą nawet 10 kg, ale mimo to „wyciągają się pięknie” z czasem i w wieku przedszkolnym nie odbiegają już od norm rówieśniczych. O ile żywienie niemowlaka pozostaje w zgodzie z wytycznymi, nie należy się niepokoić.

Centyle przede wszystkim służą pediatrom i mogą być pomocne w wychwytywaniu nieprawidłowości rozwojowych, ale wcale o nich się świadczą. Potrzeba wielu badań i wywiadu środowiskowego, aby zdiagnozować ewentualny problem, więc nie popadajmy bez powodu w panikę.

Pamiętaj: Dziecko, które jest 5 centylu może być tak samo zdrowe jak dziecko z 50 czy 95 centyla! Siatki centylowe są narzędziem pomocniczym i nie powinny być nigdy traktowane jako wyrocznia zaburzeń rozwojowych!