Myjemy, dezynfekujemy, wyparzamy. W wielu przypadkach jest to postępowanie wysoce racjonalne i wskazane, ale naukowcy alarmują, że ogólny trend higieniczny jest dość niepokojący!

Małe dziecko jest wrażliwe i podatne na infekcje ze względu na niewykształconą jeszcze odporność. W krajach Trzeciego Świata niemowlęta umierają często z powodu szerzących się patogenów, które występują nawet w wodzie pitnej. Trudno się dziwić, że każda mama chce otaczać swego maluszka tylko tym, co czyste i bezpieczne. Tutaj jednak pojawia się pytanie jakim cudem ludzkość przetrwała tysiące lat bez dezynfekcji i czy system odpornościowy powinien być chroniony czy raczej stymulowany?

Hipoteza higieny

Już w latach 80-tych ubiegłego stulecia zaobserwowano, że ogólne zmniejszenie zachorowalności na różne infekcje w wieku dziecięcym skutkuje znacząco zwiększoną częstotliwością alergii w wieku dorosłym. Na bazie późniejszych badań powstała dość szeroko rozwinięta teoria, zwana dziś „hipotezą higieny”, która głosi, że ekspozycja organizmu w pierwszych latach życia na mikroorganizmy prowadzi do lepszego rozwoju układu odpornościowego, a tym samym zmniejszenia ryzyka późniejszego rozwoju nie tylko astmy czy kataru siennego, ale także chorób autoimmunologicznych takich jak cukrzyca typu 1, stwardnienie rozsiane, niektóre formy depresji, a także nowotworów!

Brzmi to dość zaskakująco, ale fakty naukowe są dość dobitne. Dla przykładu, w skali świata najmniej przypadków stwardnienia rozsianego odnotowuje się w obszarach, gdzie występuje szeroka ekspozycja społeczna na włosogłówkę, pasożyta jelita cienkiego, oraz bakterię H. pylori odpowiedzialną z wrzody żołądka!

Przełożenie na dzieje ludzkości

Naukowcy coraz ochotniej przyglądający się hipotezie higieny wysnuli ciekawe wnioski dotyczące losów ludzkości. Otóż większość mikroorganizmów zamieszkuje z nami planetę Ziemię już od dziesiątek tysięcy lat, a nasza wspólna ewolucja była możliwa tylko dzięki jakimś formom „współpracy”. Dla organizmu ludzkiego zetknięcie z bakteriami (https://beta.niebieskiepudelko.pl/bakterie-na-smoczku/), wirusami i pasożytami mogło być przez długie wieki najlepszą formą immunizacji.

Z drugiej strony, wiek XIX i jego odkrycia przyniósł drastyczną zmianę w społecznej świadomości. Z rzeczywistości wielopokoleniowych gospodarstw rolnych dostaliśmy się do epoki małych rodzin żyjących w mieszkaniach o wysokim standardzie wyposażonych w wodę, elektryczność, lodówki, odkurzacze. Wokół każdego dziecko mikrobów zrobiło się nagle o wiele, wiele mniej. A tymczasem alergie zaczęły trapić społeczeństwo z narastającą siłą – już 10% dzieci z krajów rozwiniętych cierpi dziś na jakąś formę uczulenia na pokarm (https://beta.niebieskiepudelko.pl/dieta-eliminacyjna-a-alergia-pokarmowa-u-niemowlecia/). Częściowe wytłumaczenie tego zjawiska może leżeć w zmienionej żywności i rosnącym zanieczyszczeniu środowiska, ale sprawa rozwoju naszego układu odpornościowego pozostaje duży znakiem zapytania.

Czystość zabija też dobre bakterie!

Hipoteza higieny nie jest oczywiście zachętą do zaprzestania mycia rąk i sprzątania domów. Podstawowe zasady ochrony przed chorobami infekcyjnymi, zwłaszcza szerzącymi się w ostatnich latach wirusami, pozostają zasadne i prawdziwe. Problem w tym, że wyjaławianie otoczenia, w jakim przebywa dziecko od narodzenia, oznacza również zmniejszony dopływ probiotyków oraz nieszkodliwych mikroorganizmów. W jednym z fińskich eksperymentów podawano ciężarnym kobietom bakterie Lactobacillus GG przez okres od 34 tygodnia ciąży do 6 miesiąca po porodzie, a ich potomstwo okazało się do 7 roku życia chronione przed rozwojem atopowego zapalenia skóry!

Inne badania łączą ekspozycję na „dobre bakterie” ze zmniejszonym ryzykiem rozwoju cukrzycy oraz stanów zapalnych jelit. Nawet sterylny poród przez cesarskie cięcie (https://beta.niebieskiepudelko.pl/cesarskie-ciecie-2/) z ominięciem zasiedlonych przez drobnoustroje dróg rodnych matki w świetle badań okazuje się być niekorzystny dla odporności, zwiększając ryzyko rozwoju alergii i astmy. Badania próbek kału pochodzących od maluchów z różnych części świata dowodzą zaś, że im bardziej różnorodnie zasiedlona mikroflora jelitowa, tym mniejsze prawdopodobieństwo zachorowania na astmę!

Co powinni robić rodzice?

Istnieje oczywisty konflikt między próbą ochrony potomstwa przez groźnym patogenami chorobotwórczymi a kształtowaniem odporności wskutek ekspozycji na różne mikroorganizmy od wczesnego wieku. Pediatrzy zgadzają się, że ryzyko infekcji związanych ze skażoną żywnością jest na przykład zbyt wielkie, aby nie przestrzegać standardów przygotowywania bezpiecznych posiłków dla niemowląt. W okresie pierwszych sześciu miesięcy zwiększona ostrożność jest ogólnie zalecana, bowiem maluchy w tym wieku szczególnie narażone są na ciężki przebieg infekcji bakteryjnych i wirusowych.

Tym niemniej, dążenie, aby potomstwo przebywało w sterylnym środowisku jest zdecydowanie niewskazane. Dzieci „z czystych domów”, w świetle badań opublikowanych w 2002 r. w portalu naukowym „Science”, po zetknięciu z mikrobami w późniejszym wieku często rozwijają w efekcie infekcji astmę oraz inne schorzenia autoimmunologiczne.

Nie należy więc przesadnie bać się kontaktu z szerszym otoczeniem – zwierzętami, przyrodą, ziemią, różnym pożywieniem. Roczny maluch może bawić się w trawie lub piasku przy zachowaniu zasady mycia rąk po zabawie, a „zepsute” jedzenie w postaci kiszonych ogórków czy kwaśnego mleka to tylko korzystne wspomaganie dla układu odpornościowego.  Z obserwacji wynika też, że dzieci żyjące w większych rodzinach, rzadziej chorują na katar sienny i egzemę, zaś maluchy przebywające często na wsi ogólnie mają mniejszą skłonność do chorób atopowych oraz uczuleń. I z tego warto jednak wyciągnąć pewne wnioski!