Wszystko, co powinnaś wiedzieć o konflikcie serologicznym

Szacuje się, że u co czwartej pary występuje niezgodność antygenów – kobieta ma czynnik Rh minus, a mężczyzna Rh plus. Jednak wcale nie oznacza to, że u takiej pary dojdzie do konfliktu serologicznego w przypadku ciąży. Na szczęście zdarza się on tylko w 1 na 10 ciąż z niezgodnością antygenów. Kiedy więc może pojawić się konflikt serologiczny? Na czym on polega i jakie mogą być jego konsekwencje? I co najważniejsze – czy konfliktowi serologicznemu da się jakoś zapobiec?

Na czym polega konflikt serologiczny i kiedy występuje?

Każda komórka ludzkiego ciała ma na swojej powierzchni antygeny, czyli struktury odpowiedzialne za reakcje odpornościowe organizmu. Można je znaleźć także w krwinkach czerwonych, czyli erytrocytach. Obecnie w nich antygeny grupowe warunkują cztery główne grupy krwi, czyli A, B, AB oraz 0. Dodatkowo w krwinkach czerwonych znajduje się układ grupowy Rh, w skład którego wchodzi 49 antygenów, a wśród nich antygen D. Jego obecność lub jej brak decyduje o czynniku krwi. U 85% kobiet antygen D jest obecny w krwinkach czerwonych – takie kobiety mają czynnik Rh+. Jeśli antygen D nie występuje – czynnik krwi to Rh-.

W przypadku, gdy czynnik kobiety to Rh-, a mężczyzny Rh+, mamy do czynienia z tzw. niezgodnością antygenów. Jednak niezgodność antygenów to jeszcze nie konflikt serologiczny. Występuje on dopiero wtedy, gdy dziecko mamy z czynnikiem Rh- odziedziczy po tacie czynnik Rh+. Wówczas układ odpornościowy mamy będzie postrzegał rozwijające się dziecko i jego komórki krwi za obcy organizm i próbował go zwalczać. Jednak aby doszło do takiej sytuacji, do krwiobiegu mamy musi dostać się krew dziecka, a więc konflikt praktycznie nie występuje w ciąży przebiegającej bez komplikacji. Częstość jego występowania jest bardzo niska – szacuje się ją na ok. 0.2-0.3%.

Jakie mogą być konsekwencje konfliktu serologicznego?

 Konflikt serologiczny wiąże się z ryzykiem wystąpienia u dziecka choroby hemolitycznej, która może stanowić zagrożenie dla prawidłowego rozwoju dziecka w łonie mamy i jego życia po narodzinach. Noworodki z konfliktu serologicznego cierpią także na żółtaczkę wynikającą z rozpadu krwinek, która zaczyna się od razu po porodzie. Dlatego przyszłe mamy, które są zagrożone konfliktem serologicznym, przez cały okres ciąży muszą być pod kontrolą lekarską w ośrodku, który specjalizuje się w prowadzeniu ciąży z konfliktem serologicznym.

Czy konflikt serologiczny może zdarzyć się w pierwszej ciąży?

Na szczęście konflikt serologiczny zwykle nie występuje w pierwszej ciąży, ponieważ układ odpornościowy mamy nie wytwarza z reguły przeciwciał anty-Rh dopóki nie nastąpi tzw. przeciek matczyno-płodowy, czyli przedostanie się krwi dziecka do krwi mamy. Dochodzi do niego najczęściej podczas porodu. Inne sytuacje, w których przeciek matczyno-płodowy jest możliwy, to poronienie, pobieranie płynu owodniowego, przedwczesne odklejenie łożyska, łożysko przodujące z krwawieniem lub krwawienie przedporodowe.

Jak można zapobiec konfliktowi serologicznemu?

Po pierwsze, każda przyszła mama jak najszybciej powinna wykonać badanie krwi, które oznaczy czynnik Rh. Jeśli czynnik jest ujemny, konieczne jest zbadanie krwi partnera, by wykluczyć ewentualną niezgodność antygenów.

Jeśli u partnerów stwierdzono niezgodność antygenów, czyli kobieta ma czynnik Rh-, a mężczyzna Rh+, wówczas musi ona regularnie wykonywać badania krwi, które pozwolą stwierdzić, czy jej organizm produkuje przeciwciała skierowane przeciwko krwinkom dziecka. Konflikt serologiczny ujawnia się najczęściej dopiero w 16. tygodniu ciąży. Jeśli organizm mamy do 20. tygodnia ciąży nie produkuje przeciwciał, jest bardzo prawdopodobne, że już się nie pojawią i dziecko jest bezpieczne. Jednak profilaktyczne badania krwi powtarza się od połowy ciąży co ok. 3-4 tygodnie, aż do porodu.

72 godziny po porodzie wszystkim mamom z czynnikiem Rh-, które urodziły dzieci z Rh+ podaje się immunoglobulinę anty-D w postaci szczepionki domięśniowej. Szczepionka ta niszczy erytrocyty Rh+, które przedostały się z krwią dziecka do krwiobiegu mamy podczas porodu i zapobiega produkcji przeciwciał. Takie działanie pomaga zapobiec powstaniu konfliktu serologicznego w kolejnej ciąży.

Dodatkowo jest także możliwość otrzymania w 28. tygodniu ciąży immunoglobuliny anty-D, co pozwala zupełnie wyeliminować konflikt serologiczny. W Polsce taka szczepionka nie jest dofinansowana przez NFZ w pierwszej ciąży, dlatego trzeba liczyć się z kosztem ok. 350 zł. Podanie immunoglobuliny anty-D w ciąży nie stanowi niebezpieczeństwa ani dla dziecka ani dla mamy.

Jak prowadzi się ciążę z konfliktem serologicznym?

Kobieta ciężarna ze stwierdzonym konfliktem serologicznym musi regularnie wykonywać badania krwi, aby ocenić poziom przeciwciał, a także badania USG, które stwierdzą, czy u dziecka występują jakiekolwiek objawy choroby hemolitycznej. Jeżeli lekarze zaobserwują sygnały świadczące o anemii, konieczne jest nakłucie pępowiny i zbadanie krwi u płodu.

W przypadku powikłań wynikających z konfliktu serologicznego można przez pępowinę przetoczyć dziecku krew z czynnikiem Rh-. Dzięki temu dziecko będzie prawidłowo się rozwijało, a organizm mamy nie będzie próbował zwalczyć „obcych” ciałek krwi. Transfuzja krwi nie zmienia grupy krwi dziecka na stałe. Na szczęście takie sytuacje zdarzają się niezmiernie rzadko. Najczęściej po porodzie dziecku z chorobą hemolityczną podaje się środki zapobiegające anemii.

Źródła: Heidi Murkoff, Sharon Mazel „W oczekiwaniu na dziecko”, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2016; Celina Łepecka-Klusek i in. Istota konfliktu serologicznego i jego profilaktyka [w:] „Pielęgniarstwo XXI wieku”, nr 1 (34)/2011; www.encyklopedia.pwn.pl