Wody płodowe – z jednej strony tak oczywiste, że wiedzą o nich nawet dzieci; z drugiej, pełne tajemnic i zagrożeń. Zanim odejdą warto poznać ich skład, rolę i możliwe powikłania…

Większość ciężarnych o wodzie płodowej dowiaduje się dopiero na samym finiszu – gdy worek owodniowy pęka, a podłogę zalewa zaskakująca ilość płynu. Przez wiele miesięcy wcześniej jest ona jednak jedynym i unikalnym środowiskiem życia każdego małego człowieka.

Skąd się bierze woda płodowa?

Już kilka tygodniu po zapłodnieniu wokół zagnieżdżonego embrionu zaczyna się tworzyć worek owodniowy – z początku bardzo niewielki, nie przekraczający kilku centymetrów. Wypełnieją go wówczas płyny ustrojowe pochodzące z ciała matki. Ale w 11 tygodniu ciąży nerki płodu zaczynają poprawnie funkcjonować i dziecko zaczyna siusiać, wypełniając tym samym rosnący worek owodniowy kolejnymi płynami. Do 20 tygodnia ciąży cała woda płodowa składa się z moczu płodu.

Jaki jest skład wody płodowej?

Powyższa charakterystyka może co wrażliwszych przyprawiać o mdłości. Pływać we własnym moczu? Warto jednak zrozumieć, że mocz płodu nie przypomina zapachem ani barwą moczu dorosłych, bo też zasilany wyłącznie krwią pępowinową organizm nie ma aż tyle balastu do wypłukania. Analiza składu chemicznego wody płodowej wskazuje, że w 98-99% składa się ona z wody. Pozostałą część tworzą elektrolity (sód, potas, magnez, wapń), a od 14 tygodnia ciąży także białka, węglowodany, tłuszcze i fosfolipidy. Po 15 tygodniu można w niej znaleźć również komórki łuszczącej się skóry dziecka.

Ile mamy wody płodowej w macicy?

Standardowe normy mówią, że w 10 tygodniu ciężarna ma zaledwie 25 ml wody płodowej w macicy, podczas gdy w 20 tygodniu już 400 ml. Z każdym tygodniem gestacji ta objętość rośnie, osiągając szczytowy punkt w 34 tygodniu – ok. 800 ml. Przy terminowym porodzie, w okolicach 40 tygodnia ciąży, dziecko otacza 600 ml płynu.

Niestety, zdarzają się sytuacje, gdy wody płodowej jest za mało lub za dużo. Niedobór wody płodowej, zwłaszcza we wczesnej fazie ciąży, może być oznaką wad wrodzonych lub nieszczelnego worka owodniowego. W późniejszych etapach lekarze najczęściej skupiają się na funkcjonalności nerek i dróg moczowych płodu, które mogą być zaburzone. Także stan zdrowia matki (m.in. cukrzyca, nadciśnienie czy choroby autoimmunologiczne) mogą wpływać negatywnie na ilość wody płodowej. Ginekolodzy zalecają w tej sytuacji zdrową dietę, picie zwiększonych ilości płynów, unikanie nadmiernego wysiłku i palenia papierosów. Jeśli lekarz stwierdzi przeciekanie wody płodowej, kobieta w większości przypadków musi doczekać porodu w szpitalu, w pozycji leżącej. Niski poziom wody płodowej może niestety zwiększać ryzyko rozwinięcia stopy końsko-szpotawej, dysplazji stawu biodrowego oraz poronienia (przedwczesnego porodu).

Nieco rzadszym przypadkiem jest nadmiar wody płodowej, który może objawiać się trudnościami w oddychaniu u matki, bólem brzucha oraz obrzękami. Przyczyny mogą tkwić w cukrzycy ciążowej, wadach systemu nerwowego płodu lub zablokowanym systemie trawiennym, który utrudnia dziecku połykanie wody. Lekarz może zapisać leki lub polecić odebranie części wody w ramach punkcji (amniocentezy).

Po co dziecku woda płodowa?

Pierwsze i najważniejsza funkcja wody płodowej jest dość oczywista. Otoczone płynem dziecko jest niejako izolowane od wszelkich wstrząsów i potencjalnych uderzeń, a woda amortyzuje gwałtowne ruchy mogące uszkodzić płód. Ale to nie wszystko! Dzięki wodzie płód uczy się połykać, co przyda mu się już przy pierwszym karmieniu piersią oraz używać mięśni klatki piersiowej, niezbędnych do oddychania. Woda pomaga również utrzymać prawidłową temperaturę, ogranicza rozwój bakterii dzięki obecności przeciwciał, a umożliwiając fikanie koziołków odgrywa ważną rolę w stymulowaniu wzrostu kości płodu. Zdaniem naukowców, fakt przebywania w mokrym środowisku to również podstawowa ochrona przed potencjalnym zrastaniem się placów dłoni i stóp.

Co da się wyczytać z wody płodowej?

Od 16 tygodnia ciąży można wykonać badanie wody płodowej, pobierając ją w ramach punkcji specjalną długą igłą. Jest to procedura bezbolesna, ale niesie ze sobą małe (0,025%) ryzyko poronienia. Wskazaniem do niej są nieprawidłowe wyniki prenatalnych testów przesiewowych oraz anomalie dostrzeżone przez lekarza w obrazie USG. Analiza pobranej wody płodowej pozwala wyizolować DNA dziecka i określić nie tylko płeć, wiek oraz stopień dojrzałości płuc, ale także wady genetyczne. Mowa przede wszystkim o zespole Downa, zespole Edwardsa i zespole Turnera, słabym chromosomie X oraz wadach cewy nerwowej. Analiza odczynu pH wody płodowej pomaga także ustalić, jeśli istnieją jakieś uszkodzenia błony owodniowej.

Co oznacza brązowa lub zielona woda płodowa?

Na etapie amniocentezy lub później, przy porodzie, można zaobserwować zabarwienie wody płodowej na delikatnie brązowy kolor. Nie musi być to powodem do niepokoju, bo najczęściej wiąże się z wcześniejszymi krwawieniami, które mają prawo pojawiać się w czasie wzrostu macicy. Zwłaszcza krwiaki macicy w czasie ciąży potrafią na długo zabarwić wodę, bez szkodliwego wpływu na dziecko.

Bardziej niepokojąca jest natomiast zielona lub ciemnobrązowa woda płodowa, która najczęściej związana jest z przenoszeniem ciąży. Jeśli dojrzały płód zdąży zrobić pierwszą kupkę (tzw. meconium), skażona woda może łatwo przedostać się do płuc dziecka i spowodować stan zapalny.  Ocenę stanu przeprowadza się po porodzie i w razie potrzeby podaje antybiotyk – na szczęście, nie każde dziecko po oddaniu meconium w worku owodniowym odczuje tego negatywne skutki.