Zrosty – jak powstają, jak się je leczy?

Poród przez cesarskie cięcie, choć czasem nieunikniony, obfitować jednak może w wiele fizycznych komplikacji – zrosty należą do tych dotkliwszych.

Zabieg cesarskiego cięcia dla laików oznacza wyjęcie dziecka przez rozcięcie brzucha, raczej niż tradycyjny poród przez pochwę. W medycznej praktyce jest to jednak pojęcie nieco bardziej złożone. Chirurg dokonuje poziomego nacięcia o długości ok. 15 cm na skórze podbrzusza, a następnie drugiego nacięcia w dolnej części macicy – przez owe dwa otwory wyjmuje noworodka wraz z pępowiną i łożyskiem, a po upewnieniu się, że macica jest czysta, zaszywa oddzielnie macicę, oddzielnie skórę. Cała procedura trwa zwykle około godziny i w ogromnej większości przypadków kończy się dziś pełnym sukcesem. Kłopoty mogą nastąpić później.

Mechanizm powstawania zrostów

Wspomniana wyżej rana na macicy po zszyciu zaczyna się w naturalny sposób goić. Tak jak rany na skórze owa naprawa związana jest ze wzrostem ilości tkanki łącznej, które w końcu z czasem ulegają minimalizacji dzięki procesowi zwanemu aktywnością fibrynolityczną. W uproszczeniu, specjalne związki obecne w osoczu krwi pozwalają rozpuścić nadmiar blizny. Niestety, sama ciąża jest czynnikiem obniżającym zdolność organizmu do fibrynolizy, a w efekcie proces gojenia staje się chaotyczny. Organizm przestaje wówczas rozróżniać jeden organ od drugiego i „zszywa” sąsiadujące narządy, np. macicę z jelitami.

Choć wiele operacji przeprowadzanych w obrębie jamy brzusznej wiąże się z ryzykiem rozwoju zrostów, cesarskie cięcie jest w tym względzie szczególnie ryzykowne. Każda powtórna „cesarka” dodatkowo zwiększa prawdopodobieństwo zrostów – kobiety, które rodzą chirurgicznie po raz trzeci mają aż 46% szans na rozwinięcie zrostów.

Symptomy świadczące o obecności zrostów

Zrosty mogą przybierać bardzo różny zakres. Te niewielkie nie dają czasem żadnych objawów i bywają odkrywane dopiero przy kolejnej operacji brzucha, zwykle powodując dodatkową komplikację. Chirurg, aby dotrzeć do celu, musi bowiem najpierw rozciąć źle zabliźnioną tkankę.

W dużej części przypadków o zrostach dowiadujemy się jednak dzięki przykrym objawom, które mogą pojawić się od kilku tygodniu do nawet kilkunastu miesięcy po porodzie przez cesarskie cięcie. Do charakterystycznych oznak należą:

• Bóle podbrzusza. Pojawiają się u ponad 80% kobiet mających zrosty pooperacyjne. Mają charakter długotrwały i często są bardziej odczuwalne przy ruchu. Mięśnie i ścięgna naciągają wówczas zrośnięte organy wewnętrze powodując bardzo silny czasem ból. Sam brzuch może również wydawać się powiększony.
• Ból podczas stosunku. Jeśli kobieta przed porodem nie odczuwała dyskomfortu podczas współżycia, a po cesarskim cięciu skarży się na chroniczne bóle przy niemal każdej penetracji, to istnieje dużo prawdopodobieństwo zrostów.
• Problem z zajściem w ciążę. Zrosty mogą pojawiać się w bardzo niefortunnych miejscach, np. między jajnikami, jajowodami i ścianami miednicy. Wówczas może dojść do zablokowania jajowodów, tak, że albo jajeczko nie może opuścić jajnika, albo sperma nie ma szans dotarcia do celu. Niektóre badania wskazują, że zrosty mogą być odpowiedzialne nawet za 37% przypadków niepłodności po uprzednim porodzie.
• Problemy jelitowe. Zrosty mogą również blokować jelita uniemożliwiając płynną przemianę materii. Czasem powoduje to powtarzające się problemy z więźnięciem gazów i stolca w jelitach – kobiety nękają wówczas bolesne wzdęcia i zaparcia. Gdy dojdzie do całkowitego zablokowania jelita grubego, kobieta odczuwa silne bóle, mdłości, czasem wymiotuje. W efekcie może dojść nawet do poważnej infekcji – natychmiastowa operacja jest wówczas niezbędna.
• Dolegliwości ze strony układu moczowego. W czasie cesarskiego cięcia nierzadko dochodzi do uszkodzenia pęcherza moczowego lub moczowodów. Ich gojenie może również powodować zrosty, które następnie objawiają się zaburzeniem funkcjonalności pęcherza.
• Ciąża pozamaciczna również może być konsekwencją zrostów po cesarskim cięciu.

Niestety, niełatwo jest potwierdzić diagnozę o ewentualnych zrostach. Testy krwi, zdjęcia RTG oraz tomografia komputerowa mogą dać obraz rozległości zmian, ale nie zawsze faktycznie je wykazują. Najskuteczniejszą metodą potwierdzenia zrostów jest badanie laparoskopowe.

Metody leczenia

Dobra wiadomość jest taka, że w wielu przypadkach zrosty z czasem przestają dokuczać i problem poniekąd rozwiązuje się sam, lub przynajmniej przestaje utrudniać codzienne życie. Lekarze często leczą również same symptomy zrostów – np. za pomocą leków przeciwbólowych i rozkurczowych, środków zapobiegających zaparciom, antybiotyków, kroplówek, itd. W bardziej zaawansowanych przypadkach niezbędna może być operacja usuwania zrostów, która niestety, jako operacja jamy brzusznej wiąże się z ryzykiem powstania kolejnych zrostów. Lepsze rokowania daje zabieg laparoskopowy, ale nie zawsze jest ona wystarczająca.

Czy zrostom można zapobiegać?

Wobec powyższego paradoksu coraz więcej chirurgów skłania się ku aktywnemu zapobieganiu zrostom już na etapie cesarskiego cięcia. Do najczęściej stosowanych metod należą:

• Użycie specjalnych szwów zmniejszających ryzyko zrostów;
• Podawanie po operacji leków przeciwzapalnych;
• Stosowanie specjalnych żeli, płynów lub fizycznych barier uniemożliwiających macicy przyrastanie do sąsiednich organów;
• Zaszycie otrzewnej w trakcie zabiegu.

Jeśli planujemy poród przez cesarskie cięcie, warto wspomnianą profilaktykę omówić z chirurgiem zawczasu. W tym akurat przypadku prewencja jest szczególnie opłacalna.