Zasady żywienia niemowląt – nowe wytyczne polskich pediatrów

W 2021 Polskie Towarzystwo Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci wydało nowe wytyczne dotyczące zasad żywienia zdrowych niemowląt. Co zmieniło się od poprzednich zaleceń z 2014 r.?

W pracach nad nowymi zasadami brał udział ekspertów z kraju i zagranicy, którzy zaktualizowali poprzednio obowiązujące zasady w oparciu o dostępne na świecie badania i analizy naukowe. Można mieć więc pewność, że przestrzegając poniższych reguł, uczynisz wszystko, co najlepsze dla swego dziecka, przynajmniej w świetle współczesnej wiedzy! Jak powinna więc wyglądać dieta niemowlaka?

Przede wszystkim karmienie piersią

W nowych zasadach jako priorytet podkreśla się znaczenie wyłącznego karmienia piersią przez pierwszych sześć miesięcy życia. Jeśli z jakichś względów karmienie jest częściowe lub krótsze, również uważane jest jednak za korzystne dla zdrowia dziecka. Eksperci podkreślają, że mleko matki dostarcza maluszkowi wszystkich niezbędnych składników odżywczych, a ponadto bakterii wspierających odporność oraz komórek macierzystych.

Ważne:

• Po ukończeniu pierwszego roku życia dziecko nie powinno już karmione być piersią w nocy ze względu na ryzyko rozwoju próchnicy!
• Przez minimalnie 4, a optymalnie 6 pierwsze miesiące życia niemowlę nie powinno otrzymywać nic poza mlekiem matki, witaminami oraz ewentualnie lekami.
• Po ukończeniu 12 miesiąca karmienie piersią należy kontynuować tak długo, jak wymaga tego dziecko lub matka.
• Galaktozemia oraz wrodzony niedobór laktazy to bezwzględne przeciwwskazania do karmienia piersią; również inne choroby mogą wymagać ograniczenia lub całkowitego odsunięcia maluszka od piersi.
• Przy łagodnym lub umiarkowanym przebiegu Covid-19 u matki karmienie piersią jest wskazane z zachowanie ostrożności w postaci dezynfekcji rąk i noszenie maseczki na ustach.
• Jeśli matka nie może karmić piersią, powinna podawać dziecku mleko modyfikowane przeznaczone dla odpowiedniej kategorii wiekowej.

Rozszerzanie diety dziecka

Według nowych wytycznych wprowadzanie pokarmów uzupełniających do diety dziecka powinno zacząć się najwcześniej na początku 5 miesiąca życia, najpóźniej zaś w pierwszym tygodniu 7 miesiąca życia. Mają one dostarczać maluchom dodatkowej energii, białka, żelaza, cynku oraz witamin A, D. E. Nie ma jednak jednego określone wieku, w którym rozszerzanie diety jest wymagane.

Ważne:

• Wskazaniem do podania maluszkowi pokarmów uzupełniających przed ukończeniem 6 miesiąca życia jest zagrożenie niedoborem żelaza.
• Nie ma dowodów na to, aby podawanie pokarmów alergizujących takich jak kaszki, jaja, ryby czy orzeszki ziemne przed ukończeniem 6 miesiąca życia miało jakiekolwiek korzyści zdrowotne.
• Rodzic ma decydować kiedy i co jest podawane; dziecko ma decydować, ile chce zjeść określonego posiłku.
• Ogólna zasada mówi, że na każdy miesiąc rozszerzania diety jeden posiłek mleczny powinien zostać zastąpiony przez pokarm uzupełniający.
• 12-miesięczne dziecko karmione mlekiem modyfikowanym powinno spożywać w ciągu dnia 4-5 posiłków (z tego 2 mleczne) i 1-2 zdrowe przekąski. W przypadku karmienia piersią możliwe jest częstsze przystawianie z mniejszą liczbą posiłków dodatkowych.
• Posiłki powinno się podawać dziecku w reakcji na objawy głodu, nigdy jako nagrodę. Objawy sytości, takie jak grymaszenie, zasypianie czy wypluwanie powinny być z kolei sygnałem do zaprzestania karmienia.

Kolejność nowych pokarmów i techniki karmienia

Pierwsze dwa lata życia decydują o rozwoju preferencji smakowych człowieka, choć niektóre mogą być wrodzone. Ponieważ smak słodki jest zawsze najbardziej pożądany, należy w pierwszej kolejności podawać konsekwentnie rozmaite warzywa, a dopiero po 2 tygodniach owoce.

Ważne:

• Pokarmy rozdrobnione, papki i purée podajemy w 6-7 miesiącu życia.
• Nowe produkty wprowadza się zawsze w ilości nieprzekraczającej 3-4 łyżeczek.
• Typowa kolejność rozszerzania diety to kaszki zbożowe, warzywa, owoce. Od szóstego miesiąca życia należy też podawać pokarmy bogate w żelazo takie jako ryby i mięso.
• Ośmiomiesięczne dziecko może dostawać już małe przekąski do samodzielnego jedzenia, a roczne dziecko pokarmy o dowolnej konsystencji.
• Łyżeczka do karmienia powinna być twarda i płaska.
• Od 6 miesiąca dzieci karmione butelką można uczyć picia z otwartego kubka; po upływie pierwszego roku dziecko nie powinno przyjmować żadnych pokarmów i napojów przez smoczek!
• Dziecko, które samodzielnie siedzi może, zamiast karmienia łyżeczką otrzymywać gotowe pokarmy w małych kawałkach do samodzielnego jedzenia. Jest to tak zwana metoda BLW/BLISS, które nie wydaje się mieć żadnych wyraźnych korzyści ani też przeciwwskazań.

Pokarmy alergizujące

W świetle najnowszych zaleceń trudno jest obronić zasadę wczesnego podawania dzieciom produktów alergizujących dla ograniczenia ryzyko rozwoju alergii. Badania w tym zakresie wciąż wydają się niespójne. Tym niemniej, w zakresie żywienia niemowlaka zaleca się:

• Podawanie dzieciom jajek po ukończeniu 6 miesiąca życia w ilości 1 małego jajka na twardo dwa razy w tygodniu;
• Wprowadzenie do diety orzeszków ziemnych między 4 a 11 miesiącem życia, o ile niemowlę należy do grupy ryzyka związanego z historią rodzinną.
• Wprowadzenie do diety glutenu między 4 a 12 miesiącem życia — bez określonych jak dotąd optymalnych ilości (prawdopodobnie między 1/10 a ½ kromki chleba).

Inne ważne zalecenia dotyczące poszczególnych grup pokarmowych:

• Dzieciom powyżej 1 roku warto włączać do jadłospisu niewielkie ilości masła, olejów roślinnych oraz margaryny o niskiej zawartości tłuszczów trans.
• Mięso wprowadzamy do diety raczej wcześniej niż później, ale kolejność jest obojętna. Do 3 roku życia nie podajmy jednak dzieciom podrobów ani wędlin!
• Z ryb dla niemowlaka wskazane są przede wszystkim śledzie, łososie, sardynki, szproty, flądry, dorsze i morszczuki, unikając natomiast mieczników, rekinów, tuńczyka, płytecznika. Zalecana ilość to maksimum 1-2 razy w tygodniu, przy czym ważne jest obserwowanie reakcji maluszka.
• Z uwagi na potencjalne skażenie ryżu arsenem, warto ograniczyć jego spożycia na rzecz innych zbóż: kukurydzy, owsa, jęczmienia, pszenicy. Nie należy nigdy stosować płynnych preparatów ryżowych!
• Małe dziecko w wieku od 7 do 12 miesiąca życia nie powinno spożywać więcej niż 1 szczypty soli dziennie- generalnie poleca się niedosalanie posiłków.
• U niemowląt i dzieci należy dążyć do ograniczenia spożycia cukrów wolnych, a więc pokarmów sztucznie dosładzanych.
• Do 12 miesiąca życia nie podajemy dzieciom miodu.
• W drugim półroczu życia zapotrzebowanie dziecka na wodę wynosi 800-1000 ml na dobę i obejmuje również kaszki, zupki, itd. Optymalna do picia jest woda źródlana lub nisko zmineralizowana woda mineralna.
• W pierwszym roku życia mleko krowie nie powinno być napojem głównym, a po ukończeniu rok nie powinno być spożywane w ilości przekraczającej 500 ml dziennie. Niemowlętom nie należy też podawać niemodyfikowanego mleka owczego lub koziego.
• Do 5 roku życia dzieciom nie podajemy dosładzanego, aromatyzowanego mleka owocowego.
• Mleka roślinne (np. sojowe, owsiane) nie są dobrą alternatywą dla mleka modyfikowanego.
• Soków owocowych (100%) nie podajemy dzieciom przed ukończeniem przez nie 12 miesiąca życia. I po pierwszych urodzinach lepiej jest jednak ograniczać spożycie soków na korzyść wody. Maksymalna dozwolona dawka to 120 ml na dzień dla dzieci w wieku 1-3 lat.

———————

Rysunek do pobrania – Schemat żywienia dzieci w pierwszym roku życia; źródło: Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, „Standardy Medycyny” t.18, 2021.

Pobierz rysunek.