Każde dziecko urodzone przed ukończeniem 37 tygodnia ciąży podlega ryzyku nieprawidłowości rozwojowych. Im bardziej przedwczesny poród, tym to ryzyko jest większe, a problemy poważniejsze. Część może wymagać specjalistycznej rehabilitacji.

Każdy wcześniak rodzony w szpitalu jest dziś poddawany szeregowi testów mających na celu ustalenie zakres potencjalnych zaburzeń. Monitoruje się przede wszystkim sposób oddychania, wymianę płynów w organizmie, zawartość cukru, wapnia i bilirubiny we krwi, a także funkcjonowanie serduszka. W zależności od masy urodzeniowej i komplikacji okołoporodowych w grę wchodzą jednak także inne problemy.

Maluszek nie potrafi ssać

U wcześniaków wrodzony syndrom ssania mleka piersi bywa źle skoordynowany z procesem oddychania. W efekcie część maluszków, zwłaszcza tych urodzonych przed 32 tygodniem ciąży trzeba początkowo karmić metodą dożołądkową, czyli przez sondę założoną przez nos. U najmniejszych wcześniaków, które nie są jeszcze w stanie trawić mleka, stosuje się również karmienie dożylne. Około 34 tygodnia płodowego życia dziecko rozwija jednak zwykle mechanizm ssania, połykania i nabierania oddechu i lekarze zachęcają do pierwszych prób karmienia piersią. W tym momencie mama może potrzebować profesjonalnej pomocy, aby pokonać początkowe przeszkody techniczne. Nauka karmienia piersią przebiega u wcześniaków nieco inaczej niż u dzieci urodzonych w terminie. Często stosuje się oralną stymulację za pomocą smoczka i małymi krokami zbliża dziecko pełnego ssania z piersi. Odpowiednie odchylenie główki, wybór lepszego sutka czy podparcie żuchwy przynoszą fantastyczne rezultaty. Taką pomoc świadczą przede wszystkim doradcy laktacyjni.

Zaburzenia poznawcze

Nierzadkim problemem u wcześniaków są również zaburzenia słuchu. Po wykonaniu odpowiednich testów pediatrzy mogą zalecić rehabilitację neurologiczną, która jest złożonym procesem obejmującym stymulację poszczególnych zmysłów wraz z terapią zachowania i procesów poznawczych. Te ćwiczenia są o tyle istotne, że, jak pokazują badania naukowe, praca z przedwcześnie urodzonymi dziećmi już w trzecim miesiącu ich życia może odbić się pozytywnie na późniejszym rozwoju mowy i języka. W przypadku słuchu wykorzystuje się często elektryczne wspomaganie bezpośrednio w kanale ucha.

Problemy ze wzrokiem, przede wszystkim retinopatię, rozwiązuje się najczęściej metodą laserową, ale już w przypadku amblyopii, czyli zespołu leniwego oka, u małych dzieci bywa wdrażana skuteczna metoda zasłaniania zdrowego oka, aby zmusić to gorzej funkcjonujące do wysiłku. Alternatywnie, do zdrowego oka wkrapia się atropinę, aby skłonić mózg do zaostrzania drugim okiem.

Wreszcie, bywa też tak, że wraz z upływem czasu widać u przedwcześnie narodzonego dziecka zaburzenia koordynacji oko-ręka bądź postrzegania przestrzennego. Neurologiczna rehabilitacja w tym zakresie ma ogromne znaczenie dla przyszłego funkcjonowania pociechy. U starszych dzieci najczęściej stosuje się powtarzalne ćwiczenia praktyczne, ale u niemowląt bardziej efektywna jest stymulacja komputerowa – dzięki specjalnym programom dziecko uczy się np. zatrzymywać wzrok na danym punkcie ekranu i rozpoznawać barwy.

Mózgowe porażenie dziecięce

U wcześniaków częściej niż u dzieci urodzonych w terminie diagnozuje się porażenie mózgowe. Ta strasznie brzmiąca nazwa rzuca zwykle rodziców na kolana, ale prawda jest taka, że zakres zaburzeń może być bardzo różny. W przypadku tych najłagodniejszych porażenie wykrywa się czasem dopiero po ukończeniu 18 roku życia!

Oczywiście, bywają też przypadki cięższe. U niemowląt przede wszystkim wykrywa się spastyczność, która oznacza na tyle wzmożone napięcie mięśni, że pozostają one sztywne, utrudniając poruszanie np. kończynami. Inne z kolei mięśnie mogą być zbyt wiotkie, również ograniczając zakres ruchów. W tym przypadku wczesna interwencja rehabilitacyjna jest szczególnie istotna. Przede wszystkim rodziców uczy się określonych sposobów trzymania dziecka oraz pasywnych ćwiczeń polegających na poruszaniu kończynami w stawach, zwłaszcza biodrach, i stymulowaniu ogólnej motoryki. Terapeuci próbują również manualnymi technikami zwalczać refleksy, które mogą doprowadzić w przyszłości do rozwoju wad postawy. Dużą wagę przywiązuje się zwłaszcza do wydłużania i angażowania tułowia.

Ogólnie rzecz biorąc, celem rehabilitacji przy dziecięcym porażeniu mózgowym jest poprawa siły, funkcjonalności i koordynacji ciała w ścisłym związku z procesami poznawczymi i interakcjami z otoczeniem.

Trening intelektualny

Niestety, zaburzenia rozwojowe u niemowląt mogą przekładać się na opóźniony lub ograniczony rozwój zdolności niezbędnych do pomyślnego uczestnictwa w edukacji szkolnej, Mowa tu zarówno o mowie i języku, jak i zdolności do skupiania uwagi, pamięci, orientacji przestrzennej, rozpoznawaniu powtarzalnych wzorów czy kojarzeniu pojęć. I w tym przypadku większość zależy od rodziców i wsparcia terapeutycznego, jakie otrzymają. Da się bowiem za pomocą zabawy, gry, konwersacji i prostych aktywności stymulować mózg, które na etapie niemowlęcym jest jeszcze niesłychanie plastyczny. Coraz bardziej obiecująco prezentują się w tym kontekście aplikacje komputerowe dostosowane do możliwości intelektualnych dziecka.

Terapeuci są wreszcie w stanie nauczyć rodziców rozpoznawać sygnały stresu u niemowląt i redukować go za pomocą dotyku, gestu czy technik angażujących wiele zmysłów na raz. Ograniczanie sytuacji stresowych u wcześniaków jest istotnym warunkiem powodzenia rehabilitacji i wspomaga szczególnie istotną więź matki z dzieckiem, obejmującą poczucie bezpieczeństwa i zadowolenia.