Zabawy i zabawki dla małych dzieci (2. i 3. rok życia)

Drugi rok życia to czas, gdy w życiu naszego dziecka zaczyna dominować zabawa. Wcześniej maluch nie był jeszcze tak bardzo aktywny, nie potrafił samodzielnie wziąć wielu rzeczy, nie naśladował tak aktywnie tego, co robią inni ludzie. Teraz, kiedy jest coraz bardziej sprawny, kiedy świat zaczyna stać przed nim otworem, przychodzi czas na zabawę, czyli ćwiczenie swojego ciała i umysłu tak, by nauczyć się tego wszystkiego, co potrafią dorośli. Zabawa będzie główną aktywnością dziecka aż do wieku szkolnego, kiedy to będzie już zdolne zdobywać wiedzę i umiejętności w inny sposób.

Początkowo zabawa dziecka ma głównie na celu poznanie przedmiotów i ich właściwości. Dziecko potrząsa zabawkami, wkłada przedmioty do pojemników, przenosi klocki z miejsca na miejsce, ciągnie za sobą zabawki, popycha, itp. Najważniejsze jest dokładne zapoznanie się z tym, jaki to przedmiot, jak on wygląda, pachnie, smakuje, jaki ma kolor, kształt i co się z nim dzieje podczas różnych czynności (np. ściskania i rzucania). Nie dziwmy się więc, że dziecko nie używa danej rzeczy zgodnie z jej przeznaczeniem. Początkowo nie jest to dla niego istotne. Maluch chce dokładnie poznać wszystko to, co jest w jego zasięgu. Wielokrotne bawienie się w ten sposób jakimś przedmiotem i obserwowanie innych doprowadzi do tego, że dziecko będzie wiedziało, jaki to przedmiot, jak się nazywa i do czego służy. Początkowo do zabaw dziecko będzie używało jednej tylko rzeczy. Potem rosnąca sprawność manualna pozwoli mu na zabawę dwoma i więcej przedmiotami.

Rodzaje zabaw małych dzieci:

Zabawy manipulacyjne Dzieci wkładają różne rzeczy do buzi, potrząsają nimi, zrzucają na podłogę, przesuwają po powierzchni stołu, otwierają, zamykają itd. Początkowo z każdym przedmiotem robią to samo, wykonują wszystkie dostępne sobie czynności (manipulacja niespecyficzna), a następnie manipulują w sposób adekwatny do funkcji przedmiotu i jego właściwości (manipulacja specyficzna). 1 rok życia (manipulacja niespecyficzna)
2 rok życia (manipulacja specyficzna)
Zabawy konstrukcyjne Dzieci używają przedmiotów do budowania i konstruowania innych rzeczy, np. budowanie wieży z klocków, składanie układanek, lepienie z plasteliny. Od 2 roku życia
Zabawy tematyczne Dzieci odgrywają role, stwarzają wymyśloną sytuację, bawią się „w dom”, „w lekarza”, „w szkołę”. Zabawy te dotyczą pary lub grupy dzieci, bawiący się potrafią tworzyć także wyimaginowanych towarzyszy zabawy. Od 3 roku życia

Opracowanie: Karolina Appelt

Kiedy nasz maluszek już pozna jakiś przedmiot, zacznie interesować się tym, co można z nim zrobić. Będzie układać wieże z klocków, lepić z plasteliny czy ciasta solnego, przelewać wodę czy bazgrać po kartce (na ścianie czy własnej buzi). Charakterystyczne będzie to, że większe zainteresowanie i większą radość będzie w nim budzić działanie samo w sobie, a nie końcowy jego efekt. Nie każmy więc maluchowi zawsze kończyć tego, co robi, nie oczekujmy wyników. Naszym zadaniem jest dzielić radość dziecka z zabawy i (oczywiście!!) chwalić dziecko za każde osiągnięcie, choćby najmniejsze. Nie zepsujemy dziecka ani nie obniżymy jego aspiracji (wręcz przeciwnie!), zachwycając się klockiem krzywo położonym na drugi klocek, czy kreską nabazgraną na kartce. Wszystkie te zabawy będą nie tylko owocowały późniejszą sprawnością i inteligencją dziecka, ale również znajdą wyraz w jego poczuciu własnej wartości i odwadze w podejmowaniu nowych wyzwań.

Zabawki dobre dla naszych dzieci:

Misie, lalki, zwierzątka – przytulanki

Gotowe zabawki przedstawiające różne przedmioty świata dorosłych – samochody, koparki, traktory, garnki, meble, narzędzia, „mały fryzjer”, „mały doktor”, „kosmita”;
Klocki różnego rodzaju, wielkości, koloru, faktury, także klocki konstrukcyjne, np. lego, albo z otworami do mocowania kołeczków, zabawki, w których „coś trzeba dopasować i włożyć w coś”;
Różne przedmioty i przybory kuchenne czy domowe, pudła, pojemniki;
Duże arkusze papieru, farby, pędzle, kredki, glina albo mokry piasek, woda, kolorowy papier do wydzieranek i naklejanek;
Układanki, puzzle, karty do gry, obrazki do segregowania i porządkowania.

Następnym etapem rozwijania nowych możliwości naszego dziecka będzie jego zdolność do używania danej rzeczy zgodnie z jej funkcją. Będzie chwytać słuchawkę telefonu i przykładać ją do ucha (na razie nie bawiąc się jeszcze w rozmawianie), mieszać łyżką w garnku, czesać włosy grzebieniem czy wkładać but na nogę.
Te wszystkie ćwiczenia i zapoznawanie się z przedmiotami i ich przeznaczeniem doprowadzą nasze dziecko do zabawy, która będzie towarzyszyć mu przez następne lata – zabawy symbolicznej, tzn. zabawy na niby, czy inaczej: w udawanie. Mniej więcej około 18 miesiąca życia maluch będzie już zdolny do rozpoczęcia takiej zabawy. Zacznie od udawanych czynności życia codziennego. Będzie pić z pustej filiżanki, „rozmawiać” przez telefon, czy „otwierać” kluczem drzwi. Później zacznie bawić się na niby lalkami czy samochodzikami. Będzie okrywać lalkę kołderką czy karmić ją łyżeczką. Niekoniecznie będzie do tego celu używał odpowiednich przedmiotów – klocek może być talerzykiem, a grzechotka samochodem. Trochę później zacznie się bawić w sposób bardziej złożony, tzn. będzie wykonywać całe ciągi udawanych czynności (np. naśladując rytuał kładzenia się spać poprzez karmienie, kąpanie i układanie do łóżeczka lalki). W trzecim roku życia takie zabawy będą stawały się coraz bardziej złożone. Dziecko będzie włączać w nie zabawki i innych ludzi (zarówno rówieśników, jak i dorosłych), tworząc cale historie i bogate sytuacje, zaczerpnięte z życia, telewizji lub własnej fantazji.

Wartość takich zabaw jest nie do przecenienia. Dla dwu, trzy i czteroletniego dziecka jest to prawdziwa szkoła życia. Poznaje dzięki niej zasady rządzące przedmiotami i stosunkami międzyludzkimi. Rozwija się nie tylko intelektualnie (ucząc się używać przedmioty i poznając prawa przyczynowo-skutkowe), ale również emocjonalnie (wyrażać uczucia, współodczuwać z innymi) oraz społecznie (opiekować się, rozmawiać, ustępować, negocjować).

• Rolą dorosłego jest umożliwić dziecku zabawy symboliczne, wspierać je i uczestniczyć w nich.
• My „duzi ludzie” jesteśmy dla malucha modelem, wzorem tego, jak wygląda i działa świat, jak należy się zachowywać.
• Pamiętajmy, że dziecko w swoich zabawach naśladuje to, co widzi wokół siebie, to, czego doświadcza.

Przyglądanie się zabawom dzieci jest dla dorosłych jak spoglądanie w lustro. To, jak maluch opiekuje się lalką, powie nam wiele o tym, jak on sam odbiera sposób, w jaki jest przez nas traktowany. To, jakiego rodzaju zabawy będzie wybierać, również da nam wiele informacji na temat jego doświadczeń. Jeśli jakaś powtarzająca się zabawa zaniepokoi nas, przyjrzyjmy się sobie, rozejrzyjmy wokół i spróbujmy odpowiedzieć sobie, co w otoczeniu dziecka może być wzorem dla tej zabawy (może to nasze zachowanie, może kogoś z rodziny, a może wpływ telewizji?).
Bardzo ważną rzeczą jest też, aby umożliwić dziecku zabawę z rówieśnikami. Początkowo, w pierwszej połowie drugiego roku, będzie to raczej zabawa obok siebie. Każdy malec będzie bawił się niezależnie. Będą jednak obserwować siebie nawzajem i naśladować czynności, gesty, mimikę. Będą dla siebie nawzajem prawdziwą kopalnią pomysłów i wiedzy o świecie. Pamiętajmy, że dla dzieci w tym wieku najważniejsze jest naśladowanie. Nie dziwmy się więc, że bawiąc się z kimś trochę starszym, dziecko bawi się bardziej „dorośle”, a bawiąc się z młodszym „cofa w rozwoju”. To naturalne. Ważne jest tylko, aby w związku z tym jego kontakty były różnorodne. W trzecim roku życia kontakt z rówieśnikami stanie się dla dziecka coraz ważniejszy. Wspólne zabawy dostarczają radości, wzbogacają wyobraźnię i doświadczenia. Pozwalają także ćwiczyć zachowania w sytuacjach konfliktów (do których w piaskownicy czy na podwórku dochodzi bardzo często), uczyć się dzielenia z innymi i negocjowania (dziecko mające częsty kontakt z rówieśnikami doświadcza konieczności ustępowania, a równocześnie ma okazję od czasu do czasu postawić na swoim).
Przy okazji zabaw z rówieśnikami zdarzy się, że będziemy świadkiem wzajemnej agresji dzieci wobec siebie – wyrywania zabawek, wrzasków czy nawet bicia. Jeśli to tylko możliwe – nie ingerujmy. Bardzo często to, co w naszych, dorosłych oczach zapowiada wojnę i ciężkie obrażenia, kończy się równie nagle jak się zaczęło, bez żadnych konsekwencji. Zbyt szybka i ostra ingerencja dorosłego może wzmocnić agresję i przedłużyć trudną sytuację. Gdy zaczniemy krzyczeć na zdenerwowane dziecko, zestresujemy je tylko jeszcze bardziej i spowodujemy, że będzie musiało gdzieś rozładować napięcie (np. na maluchu, z którym się bawi). Jeśli już musimy ingerować, róbmy to łagodnie, dając informację, że nie wolno się tak zachowywać i starając się odwrócić uwagę dziecka czy uspokoić je, biorąc na ręce.
Fascynująca dla dziecka w tym wieku jest zabawa z lustrem. Drugi i trzeci rok życia to czas, w którym maluch poznaje swoje ciało. Jeśli ma sposobność przeglądać się w dużym lustrze, w którym widać całą jego postać będzie prawdopodobnie często z niej korzystało. Stojąc przed lustrem, będzie dotykać swojego ciała, sprawdzając poszczególne jego części. Będzie dokładnie studiować twarz, robić miny, dotykać nosa, uszu itp. Może również (jeśli będzie miało taką okazję) malować twarz czy ręce i oglądać w lustrze.
To bardzo ważny element zapoznawania się ze swoim wyglądem i ciałem, a co za tym idzie dowiadywania się, „kim jestem”. Jeśli maluch znajdzie się przed lustrem nago, będzie poznawał i badał swoje narządy płciowe. Chłopcy mogą ciągnąć się za prącie, a dziewczynki wkładać palec do pochwy. Pamiętajmy, że dla dziecka są to takie same części ciała, jak wszystkie inne. Chce je obejrzeć i poznać. Nie ingerujmy więc i nie przeszkadzajmy w tych zabawach. Podyktowane są naturalną ciekawością, a nasze oburzenie czy zakazy dziecko odbierze jak karę i zacznie ją kojarzyć ze sferą seksualną. Zbyt ostre reakcje dorosłego mogą również zwiększyć zainteresowanie dziecka i doprowadzić do efektu przeciwnego do zamierzonego.

Pamiętajmy: zabawa jest najważniejszym źródłem nauki u naszego dziecka, dzięki niej:

• dziecko staje się coraz bardziej sprawne fizycznie;
• dowiaduje się, jak wyglądają przedmioty i do czego służą;
• poznaje związki przyczynowo – skutkowe;
• uczy się jak się zachowywać, jak żyć z innymi ludźmi, jak wyrażać swoje uczucia i jak realizować swoje cele;
• dzięki zabawie poznaje swoje ciało i siebie;
• uczy się współpracować z innymi.